Gitaarelementen
Elementen zijn erg belangrijk voor versterkt spelen. Ze zitten voornamelijk op elektrische gitaren en basgitaren, maar ook op semi-akoestische gitaren. Er zijn veel verschillende soorten elementen die verschillend werken en klinken. De meeste gitaristen weten vrij weinig over de elementen en kiezen een gitaar die simpelweg goed klinkt. Dit is natuurlijk niet verkeerd, maar het is handig om te weten wat de verschillende elementen zijn, wat de klankeigenschappen van elk element zijn, welke elementen het best zijn voor bepaalde speelstijlen, welke effecten het beste met de elementen werken, en hoe de elementen zelf werken, zodat u hopelijk weet welke soort elementen het best bedoeld zijn voor u. Zodoende kan het makkelijker worden om een gitaar uit te zoeken. Dit artikel zal ook toelichten hoe elementen precies werken. Op deze manier weet u hopelijk hoe uw gitaar geluid produceert en waarom een element misschien niet goed werkt of bepaalde problemen kan hebben. De vier elementen die we zullen toelichten zijn: de single-coil, de humbucker, de P90 en het piezo element. Variaties op deze elementen zullen ook kort uitgelegd worden, en als laatst zullen we ook combinaties en coil-splitting uitleggen.
Wat zijn elementen?
Elementen, ook wel pickups genoemd, zijn kleine magneten waar een koperdraad omheen gewikkeld is. Dit creëert een elektrische spoel met een magnetisch veld. Het geluid wordt dan veroorzaakt door de stalen snaren die het magnetische veld doorbreken. De trilling van de snaar wordt dan opgemerkt in het magnetische veld en wekt een wisselspanning op. Deze wisselspanning wordt door een versterker in het geluid omgezet. Dit is de basis van een element, natuurlijk verschilt dit tussen de verschillende soorten elementen. Binnen de elementsoorten zitten de verschillen dan voornamelijk in welke magneet er gebruikt is en hoe het element is gewonden. Zo kan een Alnico 2 magneet voor een heel ander geluid zorgen dan een Alnico 5 magneet, en een ceramische magneet heeft er ook weer een hele andere invloed op. De meeste elementen zijn echter wel met metalen magneten gemaakt, meestal met Alnico magneten. Er zitten wel verschillen tussen de soorten Alnico magneten: de Alnico 2 is redelijk rustig en heeft een wat vintage-achtig geluid, de Alnico 3 is een redelijk zwakke magneet waardoor alleen de simpelste trillingen opgemerkt worden, waardoor het geluid heel clean en mooi klinkt, en de Alnico 5 is het sterkst en zorgt voor een harder en ruiger geluid. Ceramische magneten zijn sterker dan Alnico magneten en produceren een ‘heet’ en ruig geluid. Ze werken goed met vervorming, maar klinken redelijk slecht met een clean geluid. Alnico elementen worden daarom vaak ook geprefereerd, omdat ze veelzijdig en van hoge kwaliteit zijn.
Het enkelspoelelement (single-coil)
Het enkelspoelelement, wat voornamelijk single-coil wordt genoemd, is het oudste en het simpelste element. Het bestaat uit één spoel. Het werkt in principe zoals hierboven uitgelegd; het koperdraad is om de magneet en de magneetstaafjes gewikkeld. Deze staafjes pikken dan de trillingen van de snaren op, wat omgezet wordt in geluid. Single-coils staan bekend om hun mooie heldere klank. Ze zijn vaak te vinden op Stratocasters en Telecasters. Vanwege het feit dat ze maar één spoel bevatten, worden de boventonen benadrukt. Dit zorgt er echter ook voor dat single-coils snel last hebben van feedback. Hoewel het systeem overal hetzelfde werkt, zijn er kleine verschillen tussen verschillende single-coils. Zo is het brugelement van een Telecaster op een stalen plaat geschroefd, waardoor het geluid veel meer treble heeft, en dus dat typische ‘twangy’ geluid kan produceren. Bij het halselement is juist de treble wat meer naar beneden gehaald, waardoor deze erg bassig klinkt. Een Stratocaster heeft meestal drie single-coil elementen. Het halselement benadrukt hier voornamelijk de bas, het brugelement heeft hier ook de meeste treble, en het middenelement is een mooie balans tussen de twee. Het klinkt alsof de twee gitaren dus redelijk op elkaar lijken, maar dat is zeker niet het geval. Het geluid van een Telecaster, zoals de Fender Vintera '60s Telecaster, is duidelijk te onderscheiden van een Stratocaster, zoals de Squier Affinity Stratocaster. Er zijn echter nog veel meer soorten single-coil gitaren, zoals de prachtige Godin Session HT die twee geweldige single-coil elementen heeft, wat te zien is op de foto hiernaast. Dit laat dus zien dat binnen de single-coils er al ruime verschillen zijn. Het enkelspoelelement produceert dus een mooi helder geluid en is dus geschikt voor vele soorten speelstijlen en genres, het heeft vaak wel minder lage tonen dan de andere elementen en kan dus in vergelijking wat dun klinken. De P90 is in principe ook een enkelspoelelement, maar deze wordt apart besproken.
Het dubbelspoelelement (humbucker)
Het dubbelspoelelement, wat voornamelijk de humbucker wordt genoemd, is in principe een verdubbeling van het enkelspoelelement. De humbucker bestaat uit twee enkelspoelelement die in tegenfase worden gezet, om één nieuw element te creëren. Beide spoelen vangen dus de trillingen op, en deze worden in een magnetische kring met elkaar omgezet in geluid. Het voordeel hiervan is dat deze kring dus feedback en interferentie tegenhoudt, wat bij de single-coil een probleem is, omdat hier de magnetische kring niet sluit. Zo komt de humbucker ook aan zijn naam, want een humbucker ‘bucks the hum’, zoals ze het in het Engels noemen, wat in principe betekend dat het element zich ‘ontdoet van het gebrom’. Een humbucker is dus steviger en kan meer aan. Zodoende zijn het ideale elementen voor intensief spelen en stevige vervorming. De humbucker klinkt van nature al wat zwaarder en warmer. Het is dan ook een erg populair element in alternatieve genres. Het element is voornamelijk bekend van de iconische Les Paul, die in eerste instantie door Gibson werd uitgebracht. De Les Paul kan dat typische Rock ’n Roll geluid produceren, maar is tegenwoordig op vele soorten gitaren te vinden, zoals de Eastman SB59, die geïnspireerd is op de Les Paul, maar ook bijvoorbeeld de Lag A100, wat een compleet ander model is. De verschillen tussen verschillende humbuckers zit voornamelijk in de combinatie van de verschillende spoelen en de magneten. Zodoende klinken bepaalde humbuckers warmer, ruiger, of juist genuanceerder. Humbuckers zijn te herkennen aan hun brede formaat, en kan met een omhulsel of zonder omhulsel gebruikt worden. In de foto hiernaast ziet u de Boss EURUS GS-1 die een humbucker met omhulsel heeft en de Michael Kelly 1963 Tobacco Burst die een humbucker zonder omhulsel heeft. Er is echter een derde versie: de mini-humbucker. De mini-humbucker is ontwikkeld om in een single-coil holte te passen, zodat u het hout van uw gitaar niet hoeft aan te passen. Deze elementen zijn echter voornamelijk los verkrijgbaar en worden meestal gebruikt door gitaristen die hun eigen elementen willen verwisselen.
De P90
De P90 is in principe ook een enkelspoelelement. Het bestaat namelijk uit één spoel. Echter zitten er belangrijke verschillen tussen de P90 en de single-coil; de P90 heeft twee grote platte magneten aan de onderkant en heeft ijzeren pooltjes die niet van nature magnetisch zijn. Zodoende hangt het geluid dus meer af van de onderste magneten en niet van de pooltjes zelf. De output van een P90 is ook hoger, waardoor het een wat ruiger en dieper geluid heeft dan een single-coil. De P90 wordt dan ook vaak gezien als een combinatie van een single-coil en een humbucker als het op de klank aankomt. De P90 is namelijk harder en dynamischer dan een single-coil, maar helderder en met meer treble dan een humbucker. Het grootste nadeel van de P90 zit helaas ook in de feedback. Omdat de output hoger is, heeft de P90 zelfs meer last van feedback dan een single-coil. Het is dus goed om te weten hoe u met feedback moet omgaan en hoe dit te voorkomen is. Op deze manier zijn P90s zeer veelzijdig en produceren een uniek en geweldig geluid. De scheurende vervorming zorgt ervoor dat de gitaren zeer geschikt zijn voor alternatieve genres, en zijn dan ook te horen bij bands als Green Day en The Clash, maar het heldere cleane geluid is dan weer zeer geschikt voor rustigere muziekgenres. Er zijn dan ook P90 gitaren ontwikkeld specifiek voor het wat hardere geluid, zoals de Fender Player Mustang 90, maar ze worden ook steeds vaker gebruikt op semi-hollow body en hollow body gitaren vanwege het prachtige cleane geluid, zoals bij de Eastman T486B-BK. P90s zijn te herkennen aan de brede vorm. Ze nemen horizontaal meer ruimte in dan een humbucker of een single-coil, maar vallen verticaal in het midden. Er zijn twee verschillende uitvoeringen: de dog ear, waarbij het element met twee uitsteeksels aan de zijkanten op de gitaar is gemonteerd, zoals te zien op de Heritage H-530 Translucent Cherry, en de soapbar, wat dus in principe op een stuk zeep lijkt, wat op de bovenste foto hier te zien is bij de Fender Mustang 90.
Het piezo element
Het piezo element is totaal anders dan de andere elementen. Het is namelijk bedoeld voor een akoestische gitaar en bevat geen magneten. Het systeem werkt met een kristal wat de negatieve en positieve elektrische ladingen onderscheidt en elektrische spanning opwerkt. Omdat er geen magneet in zit, heeft het element dus geen feedback of interferentie. Een piezo element heeft een hoge output en een brede frequentie. Zodoende vangt het dus het akoestische geluid zo objectief mogelijk op en versterkt dit zonder enige vervorming. Het element houdt dus rekening met de resonantie van de akoestische gitaar, wat de magnetische elementen niet doen. Dit zorgt er dus voor dat piezo elementen ideaal zijn voor akoestische gitaren, maar dus niet goed werken voor elektrische gitaren. De meeste semi-akoestische gitaren hebben een piezo systeem, zoals de Art & Lutherie Americana en de Martin 000-X1AE. Piezo elementen kunnen in twee verschillende vormen komen. De meeste zitten al in de gitaar ingebouwd, dit wordt ook wel semi-akoestische gitaar genoemd. De andere vorm is door ze apart aan te schaffen. Meestal moet de sensor dan bij de brug geplakt worden en zit er een kleine kabel met een input aan. Dit werkt vaak niet heel optimaal; het geluid kan wat dunner zijn en het systeem zit vaak meer in de weg dan een ingebouwd systeem. Het systeem is echter degelijk genoeg voor menig gitarist en is goedkoper dan een nieuwe gitaar aanschaffen. Het is overigens ook mogelijk om een piezo systeem in uw gitaar te laten bouwen door een gitaartechnicus als u dit graag zou willen. Het piezo element is in principe niet zichtbaar omdat deze onder de brug is geïnstalleerd. Echter zit er aan de bovenkant van de body vaak een een klein mixpaneel waarmee u het geluid kan instellen, zoals u kunt zien op de Fender Malibu Player in de foto.
Klankvergelijking
Dus welk element is nu het best geschikt voor u? Het is goed om de verschillende elementen te vergelijken. Zo produceren single-coils een mooi helder en articulerend geluid, maar kunnen een beetje dunnig klinken en kunnen feedback of interferentie veroorzaken. Humbuckers klinken voller en warmer en hebben geen last van feedback of interferentie, waardoor ze ideaal zijn voor vervorming. Humbuckers klinken echter wel vaak minder goed met een clean geluid en hebben iets slechtere articulatie. P90s zijn iets veelzijdiger dan de andere twee elementen. De output is hoger waardoor het geluid scherper en dieper is dan een single-coil, maar articulerender en helderder dan een humbucker. Het nadeel hiervan is dat ze snel last hebben van feedback, waardoor ze vaak niet geschikt zijn voor beginnende gitaristen. Het piezo element staat hier natuurlijk los van, omdat dit voor akoestische gitaren is. Het is dus aan u om een afweging te maken: welke speelstijlen en genres vindt u leuk? Wat zijn uw speeldoelen en wat is uw favoriete geluid? Is feedback een probleem voor u? Helaas heeft elk element nadelen. Echter is er toch een soort oplossing voor degene die niet kan kiezen: combinatie gitaren.
Combinaties
Het gebeurt steeds vaker dat verschillende elementen gecombineerd worden. Op deze manier wordt het beste uit de gitaar gehaald en kan u de verschillende voordelen van de elementen combineren. Het zorgt er ook voor dat de gitaar veelzijdiger is. Ten eerste is het handig om de afkortingen uit te leggen. Meestal worden de elementconfiguraties toegelicht met een afkorting. Enkelspoelelementen worden afgekort met S, voor single-coil, dubbelspoelelementen worden afgekort met een H, voor humbucker, en P90s worden vaak niet afgekort omdat het al een korte naam is, maar kan soms ook met een P afgekort worden. Ten tweede worden de afkortingen vaak in volgorde gezet. De eerste letter bepaald meestal het brugelement en de laatste het halselement. De afkortingen zijn tussen één en drie letters lang en laten dus ook zien hoeveel elementen er op de gitaar zitten. Er zijn niet veel gitaren met meer dan drie elementen, en één is natuurlijk minimaal.
De verschillende elementconfiguraties
De basisconfiguraties bevatten alleen één soort element, zo hebben redelijk veel gitaren een configuratie van SS, SSS, en HH. Dit betekent dan dat de eerste gitaar twee enkelspoelelementen heeft, de tweede heeft er drie, en de derde heeft twee dubbelspoelelementen. Combinaties komen dan ook vaak voor met deze opstelling. De meest populaire combinatie is HSS, wat dus een enkelspoelelement bij de hals en in het midden heeft, en een dubbelspoelelement in de brug, zoals bij de Aria Pro II 714-MK2 in de foto of de Ibanez GRG140-WH. De HSS configuratie geeft de gitaar net wat meer bas en een iets ruiger en warmer geluid, zonder dat het ten koste gaat van het heldere geluid van een dubbelspoelelement. Het voordeel van combinaties is ook dat de elementen afzonderlijk te gebruiken zijn, waardoor u ook kan kiezen om alleen de humbucker te gebruiken of een single-coil, maar u kunt ze ook combineren. Een andere populaire combinatie is de HS configuratie. Dit is een humbucker in de brug en een single-coil in de hals. Deze combinatie komt steeds vaker voor op Telecaster-stijl gitaren, zoals bij de Michael Kelly 1954 Open Pore. Het zorgt ervoor dat de typische ‘twang’ nog steeds aanwezig is maar geeft de gitaar ook een wat warmer en ruiger geluid. P90s worden bijna nooit gecombineerd. Dit is niet met een goede reden, want voornamelijk de combinatie van een humbucker en een P90 klinkt geweldig. Het komt waarschijnlijk door het feit dat P90s niet enorm populair zijn en de meeste gitaarproducenten hier dus niet mee willen werken, laat staan het te combineren met andere elementen. P90s komen voornamelijk voor op Jazzmaster en Mustang-stijl gitaren, meestal in een P90 x 2 configuratie, maar ook heel soms in een P90 x 3 combinatie, zoals de Fender Noventa Jazzmaster. Het is echter zeker aan te raden om een P90 met een humbucker te combineren voor een prachtig vervormd en scherp geluid, maar dit zal jammer genoeg een aanpassing worden op een al bestaande gitaar. Een andere wat minder populaire combinatie die ook erg mooi klinkt, is de HSH configuratie. Dit betekent dat het hals- en brugelement humbuckers zijn, en het middenelement een single-coil is. Deze combinatie is net wat ruiger en voller dan de HSS en is ideaal voor gitaristen die van vervorming en van articulatie houden. Als laatst zijn er ook gitaren verkrijgbaar met maar één element. Vaak is dit of een humbucker of een single-coil. Zo is de populaire Esquire-stijl gitaar hier een voorbeeld van, wat in principe een Telecaster is met maar één enkelspoelelement. Gitaren met maar één element zijn echter niet heel makkelijk te vinden, omdat de meeste gitaristen de veelzijdigheid van meerdere elementen willen ervaren.
Coil-splitting
Een ander soort ‘combinatie’ dat ook steeds populairder wordt, is een systeem dat ‘coil-splitting’ heet. Dit is in principe een enkelspoelelement en een dubbelspoelelement in één. Zoals eerder uitgelegd, bestaat een enkelspoelelement uit één spoel en een dubbelspoelelement uit twee spoelen die in tegenfase staan. Door één van deze twee spoelen uit te schakelen, veranderd een dubbelspoelelement dus in een enkelspoelelement. Dit is dus ook mogelijk. Eén van de spoelen staat met de pooltjes naar het noorden en de andere naar het zuiden, om de magnetische kring te creëren. Door de spoel met de pooltjes naar het zuiden uit te schakelen, blijft de spoel met de noordelijke pooltjes over. Deze staat dan niet meer in een magnetische kring en creëert dan hetzelfde effect als een enkelspoelelement. Het systeem werkt in principe dus erg simpel. Vaak is de spoel uit- en aan te schakelen gedaan met de volumeknop, wat dus een push-pull systeem kan hebben, wat betekend dat deze omhoog te trekken is en in te duwen, of een push-push systeem, wat alleen ingedrukt hoeft te worden. Maar waarom is dit een handige combinatie? De combinatie zorgt ervoor dat u het uiterste uit uw gitaar kunt halen. Vaak komt dit systeem in een HH configuratie of een HSS configuratie. Bij de HH configuratie heeft u dus in principe een HH, HS, SH en SS gitaar in één. Dit is bijvoorbeeld te zien bij de Squier Contemporary Stratocaster HH op de foto hiernaast. Bij de HSS configuratie kunt u dus de HSS behouden, of er een SSS van maken. Dit zien we vaak op Stratocaster-stijl gitaren, zoals bij de Michael Kelly Mod Shop 67 Duncan. Deze functie is dus ideaal voor de veelzijdige gitarist!
Elektrische Akoestische Gitaren
Eerder in het artikel zeiden we dat piezo elementen eigenlijk nooit gecombineerd worden. Hoewel dit in principe ook zo is, is het niet altijd het geval. Zo zijn er bepaalde ‘smart’ gitaren ontwikkeld die piezo elementen combineren met een elektrisch element en een semi-hollow body, om beide mooie akoestische geluiden uit de gitaar te halen en heldere elektrische klanken. Dit is uitzonderlijk en er zijn er niet veel van op de markt. Zo hebben we het dan voornamelijk over de Godin MultiAc en A6 gitaren, wat beide akoestische en elektrische componenten bevat. Deze gitaren worden veel uitgebreider besproken in ons artikel over ‘smart guitars’ en in ons artikel over Godin gitaren, maar voor de gitarist die vaak professionele versterkte akoestische klanken nodig heeft, maar ook eventueel een elektrisch component wil toepassen, zijn deze Godin gitaren een ideale oplossing.
Wat nu?
Nu is het aan u om een afweging te maken tussen de verschillende elementsoorten en de verschillende combinaties! Het zijn er natuurlijk erg veel, waardoor de meeste gitaristen ook meerdere favoriete combinaties hebben. Het belangrijkste blijft natuurlijk hoe de gitaar klinkt, wat ook van de individuele gitaren kan afhangen. Zo kan een HH configuratie prachtig klinken op de ene gitaar en verschrikkelijk op de andere. Zodoende is het goed om hier ruimdenkend in te blijven en verschillende configuraties in gedachten te nemen. Het belangrijkste is in ieder geval dat u nu weet wat de verschillende elementen zijn, wat de voordelen en nadelen zijn, welke elementen het beste passen bij bepaalde genres en speelstijlen, en waar u voornamelijk op moet letten als u op zoek bent naar een nieuwe gitaar. Voor meer informatie kunt u altijd contact opnemen of langskomen in de winkel!
